Ponad 150 wniosków pokontrolnych i kilkanaście zawiadomień o naruszeniu dyscypliny finansów publicznych – to efekty dużej kontroli Krajowej Rady RIO w zakresie finansowania sportu przez samorządy.

W grudniu ubiegłego roku Krajowa Rada RIO przedstawiła w Sejmie wyniki kontroli koordynowanej w zakresie finansowania kultury fizycznej i sportu przez JST w latach 2017- 2018.

W trakcie kontroli zbadano, w jaki sposób samorządy stosując przepisy prawa wspierają finansowo kulturę fizyczną, w tym sport. Kontrolą objęto m.in. podstawowe formy wspierania kultury fizycznej i sportu polegające na udzielaniu dotacji podmiotom niezaliczanym do sektora finansów publicznych i niedziałającym w celu osiągnięcia zysku na realizację zlecanych zadań.

Kontrola wykazała dużą skalę nieprawidłowości, w tym nieprawidłowości o istotnym ciężarze gatunkowym i wymiarze finansowym. Na podstawie analizy statystycznej rezultatów kontroli okazało się, że na każdą spośród 55 skontrolowanych jednostek samorządowych przypadły trzy wnioski pokontrolne, a w co trzecim samorządzie kontrola skutkowała złożeniem zawiadomienia o naruszeniu dyscypliny finansów publicznych.

Przykładowo kontrola udzielania dotacji na realizację zadań w zakresie wspierania i upowszechniania kultury fizycznej, w tym zawierania umów i rozliczania dotacji na podstawie ustawy o działalności pożytku publicznego ujawniła 285 nieprawidłowości w 44 kontrolowanych jednostkach, co stanowiło 80% kontrolowanych jednostek.

Nieprawidłowości w tym zakresie dotyczyły najczęściej przyznania dotacji w wysokości innej niż wnioskowana, niezłożeniu aktualizacji kosztorysu przed zawarciem umowy, czy udzieleniu dotacji klubom sportowym w trybie pozakonkursowym. Zdarzało się też, że dotacje były udzielane na zadania, na które gmina udzieliła już wcześniej tym samym klubom, dotacji w ramach otwartego konkursu ofert na realizację zadań publicznych w zakresie upowszechniania kultury fizycznej i sportu. Stwierdzano również przypadki dotyczące niezachowania staranności, tj. braku prawidłowej reprezentacji oferenta lub niedołączenia oświadczenia o niedziałaniu w celu osiągnięcia zysku oraz zawarciu umowy o dotację przed upływem 7-dniowego terminu od zamieszczenia oferty w BIP.

Rośnie finansowanie kapitałowe spółek sportowych

Autorzy opracowania zwrócili też uwagę na poziom wydatków na finansowanie spółek prowadzących działalność sportową, przeznaczanych zarówno na zakup i objęcie udziałów jak i wniesienie dopłat. „Mimo, że wydatki te występują tylko w niewielkiej części JST, poniesione nakłady na działalność sportową w tej formie w 2018 roku aż czterokrotnie przewyższały środki wydane na stypendia i nagrody” – wskazano w raporcie.

Autorzy wskazali przy tym, że finansowanie działalności sportowej poprzez wydatki kapitałowe, „choć zupełnie legalne w świetle obowiązujących przepisów, budzi o tyle zastrzeżenia z punktu widzenia organu kontroli, że wydatkowane w ten sposób środki nie są tak łatwo kontrolowalne i rozliczalne jak dotacje”.

W raporcie podkreślono także, że część spośród wydatków stanowiły nakłady w spółkach prowadzonych w formie klubu sportowego, które w większości przypadków prowadzą szeroką działalność gospodarczą w tym hotelarską, restauracyjną czy wydawniczą.

Kolejną trudność stanowiła skala i charakter operacji finansowych prowadzonych przez spółki, które często mają charakter międzynarodowy i wysoce specjalistyczny (transfery zawodników). Autorzy raportu zauważyli, że samorząd często nie posiada instrumentów by taką działalność właściwie nadzorować.

Samorządy coraz chętniej promują się przez sport

W raporcie zwrócono też uwagę na powiązanie finansowania podmiotów prowadzących działalność sportową z promocją samorządów. „Informacje w tym zakresie są o tyle istotne, że te wydatki nie są identyfikowalne na poziomie klasyfikacji budżetowej, zatem nie można ich uzyskać na podstawie analizy sprawozdań budżetowych a konieczna jest kontrola na miejscu w jednostce” – czytamy w sprawozdaniu.

Tymczasem z analizy KRRIO wynika, że łączenie działalności sportowej z promocją JST staje się coraz bardziej popularne, a wydatki na ten cel rosną dynamicznie – tylko w ramach badanej próby wzrosły z 11,3 mln w 2017 r. do 17,7 mln w roku 2018. Rośnie również liczba jednostek, w których to zjawisko występuje.

Zaskakująca skala nieprawidłowości

Podsumowując wyniki kontroli i skalę ujawnionych nieprawidłowości autorzy przyznali, że „te wyniki mogą zaskakiwać, ponieważ sfera wydatków na kulturę fizyczną i sport to sfera, w której samorządy posiadają swobodę decyzji zarówno co do zakresu finansowanych zadań jak i form prawnych ich finansowania”.

Zdaniem kontrolerów stosunkowo liczne nieprawidłowości mogą oznaczać, że obszar wydatkowania środków na sport nie był poddany należytej kontroli wewnętrznej.

KR RIO zwróciła uwagę, że z punktu widzenia organu kontroli niepokój budzi fakt, że w ramach strumieni finansowania sportu coraz większe znaczenie praktyczne uzyskuje finansowanie kapitałowe oraz w ramach promocji JST, które to metody cechują się relatywnie niską rozliczalnością.

Wydatki na sport i kulturę fizyczną stanowią istotną pozycję w budżetach samorządowych. Łączna kwota wydatków JST na te cele przekroczyła w 2018 roku 6 mld zł. Z tej kwoty aż 37% wydatków przypadało na miasta na prawach powiatu, mimo że udział tych jednostek w wydatkach JST ogółem stanowił tylko 27%.