„Sport i rekreacja mają istotne znaczenie w życiu człowieka. Bez nowoczesnej bazy sportowo-rekreacyjnej nie jest możliwe upowszechnienie sportu i uzyskanie sukcesu sportowego”.

Tezy te, zawarte w „Strategii Rozwoju Sportu do Roku 2015” opracowanej przez Ministerstwo Sportu, są podstawą do zaprogramowania zadań takich jak: budowa sali sportowej w każdej gminie i pływalni w każdym powiecie oraz budowa kilkuset ogólnodostępnych, wielofunkcyjnych boisk sportowych dla dzieci i młodzieży ze sztuczną nawierzchnią trawiastą.

Statystyki mówią, że na jedną salę sportową w Polsce przypada około 100 tys. osób, podczas gdy w Szwecji – 24 tys., we Włoszech – 28 tys., a Szwajcarii – 13 tysięcy. Szacuje się, że aby sprostać potrzebom rozwijającego się społeczeństwa i wyrównać dysproporcje, dzielące nas od bogatszych państw, osiągających lepsze wyniki w sporcie, o dłuższym okresie życia mieszkańców, należy wybudować w najbliższych latach co najmniej 3 tysiące sal sportowych, około 500 pływalni i 50 krytych lodowisk, a także – 10 tys. boisk o sztucznej nawierzchni, najlepiej trawiastej z instalacją mrożeniową na lodowisko w zimie.

 

Za co projektujemy i budujemy

Inicjatorem i inwestorem budowy obiektów sportowych są – i będą – samorządy, zwłaszcza gminne. Do tej pory gminy mogły liczyć na dofinansowanie ze środków Totalizatora Sportowego w wysokości do 33 proc. kosztów. Wyjątek to gminy o wysokim bezrobociu i niskich dochodach, lub nie mające  żadnej sali – te mogą liczyć na dofinansowanie w wysokości do 60 proc. Gminy muszą jednak wiedzieć, że pomimo starań nie wszystkie otrzymają to wsparcie. Wielkość środków Totalizatora jest bowiem wprost proporcjonalna do liczby grających, a więc liczby zakładów zawieranych na gry liczbowe. Można oszacować, że średnio jest to około 300–350 mln zł rocznie w skali kraju.

Te środki dzielone są na województwa. Przy podziale uwzględnia się liczbę mieszkańców każdego województwa, istniejącą bazę sportową, poziom sportu itp. Aby biedniejsze województwa nie były poszkodowane, stosuje się korzystniejszy dla nich przelicznik. Wojewódzkie sejmiki co roku mają więc do dyspozycji określoną kwotę, którą mogą przeznaczyć na inwestycje sportowe. Na tej podstawie ustalają plan inwestycyjny. To na szczeblu wojewódzkim zapadają decyzje, ile i która gmina dostanie i na jaki obiekt sportowy. Po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej polityka regionalna państwa realizowana jest przy znacznym udziale europejskich funduszy strukturalnych.

Co, jak i w jakim czasie

Należy opracować studium wykonalności inwestycji oraz założenia projektowe, określające program obiektu, jego funkcję i koszt. W grę wchodzą np. hala sportowa, basen, lodowisko-boisko, boiska do gier zespołowych, stadion lekkoatletyczny, ścieżka rowerowa, terenowe urządzenia sportowe itp. Niezmiernie ważne jest określenie okresu realizacji przedsięwzięcia.

Wymiary poszczególnych elementów danego obiektu są określone w wytycznych do projektowania oraz w międzynarodowych przepisach federacji sportowych. Oczywiście, konieczne jest sporządzenie tzw. biznesplanu. Pamiętać należy również o przygotowaniu przetargu zgodnie z nowymi przepisami. Znaczny udział środków z Unii Europejskiej pozwala na kompleksową realizację inwestycji. Zadanie nie powinno się ograniczać do obiektów kubaturowych, lecz także uwzględniać inne niezbędne elementy, takie jak: boiska, korty, oświetlenie, małą architekturę, parkingi, ogrodzenie itp. Dobre przygotowanie inwestycji jest podstawą do uzyskania i rozliczenia środków z Unii Europejskiej.

Ważnym czynnikiem rozwoju sportu w Polsce byłoby opracowanie modelowych rozwiązań technicznych miejskich, gminnych, osiedlowych ośrodków sportu i rekreacji. Niezależnie jednak od ewentualnych modeli, uniwersalnymi obiektami sportowymi będą: hala (sala) sportowa, pływalnia i lodowisko, a na otwartej przestrzeni – boiska do piłki nożnej (30 m x 50 m), siatkówki plażowej, koszykówki oraz korty tenisowe.

 

 

Spektrum możliwości

W zależności od posiadanych środków i potrzeb, gminy mogą realizować następujące możliwe obiekty:                                                                                          

- hala sportowa, najlepiej w  każdej gminie

Najbardziej uniwersalnymi obiektami są hale sportowe o wymiarach areny boiska brutto 24 m x 44 m, przy wysokości netto (od podłogi do konstrukcji dolnej dachu) wynoszącej minimum 12,5 m – jeśli w hali przewiduje się rozgrywki piłki siatkowej na poziomie mistrzowskim – lub 8 m dla koszykówki, tenisa, piłki ręcznej i siatkowej (zawody krajowe). Hala sportowa powinna posiadać trybuny dla widzów i niezbędne zaplecze socjalno-magazynowe.

Jako obiekty przyszkolne oraz wolnostojące w mniejszych miejscowościach realizuje się sale sportowe, w których dopuszcza się wymiary areny boiska brutto 36 m x 19 m i wysokość nad podłogą minimum 7 m. Realizacja mniejszych obiektów sportowych uniemożliwia praktycznie organizację wyczynowych zawodów sportowych. Mogą być to sale jedynie dla celów rekreacyjnych i zajęć wychowania fizycznego w szkole.

- kryte lodowisko/boisko wielofunkcyjne

Kryte, a w zasadzie przykryte lodowisko – bo może być bez bocznych ścian – jest bardzo przydatnym wielofunkcyjnym obiektem sportowym. W okresie październik-marzec służyć może jako lodowisko, ślizgawka itp., a w okresie wiosenno-letnim – jako kryte boisko do gier zespołowych i imprez rekreacyjnych. Ułożenie sztucznej trawy czy wykładziny pozwoli na rozgrywki piłkarskie, hokej na trawie, tenis itp., a rozkładana podłoga umożliwi grę w koszykówkę, siatkówkę, piłkę ręczną itd.

Podstawowe wymiary areny 30 m x 60 m, zaś wysokość 7-8 m (nad areną). Dopuszcza się mniejsze wymiary – np. 28 m x 54 m. Obiekt wymaga zaplecza sanitarno-magazynowego i dobrego oświetlenia. Dostępne dziś technologie, kontenerowe agregaty, przenośna instalacja mrożąca itd., dają możliwość aranżacji lodowisk i ślizgawek w dawnych halach fabrycznych i magazynowych przy niewielkiej adaptacji i niskich kosztach.

- boiska otwarte

Warunki  klimatyczne w naszym kraju – długa zima, wiosenne roztopy, częste deszcze – poważnie utrudniają korzystanie z boisk piłkarskich z naturalną trawą. Przeobrażają się one na wiosnę w błotne grzęzawiska, co utrudnia utrzymanie nawierzchni trawiastej w ciągu roku. Dlatego coraz częściej stosuje się sztuczne nawierzchnie, w tym trawy.

 

 

Finansowanie budowy obiektów

Mówiąc o finansowaniu budownictwa sportowego, należy zaznaczyć, że istotnym, perspektywicznym czynnikiem rozszerzającym zakres tego finansowania przy wykorzystaniu funduszy z Unii Europejskiej  jest program Partnerstwa Publiczno-Prywatnego (PPP). Stwarza on możliwość realizacji wspólnych przedsięwzięć przez samorządy lokalne i inwestorów prywatnych. Taka wspólna inwestycja gwarantuje właściwe wykorzystanie i utrzymanie obiektu sportowego. Sprawdzać się to będzie w  takich obiektach jak: kompleksy kortów tenisowych, mini-aquaparki, lodowiska (ślizgawki), sale do piłki nożnej w większych aglomeracjach, kręgielnie, siłownie i kluby fitness.

Dzięki dużej aktywności samorządów lokalnych, wspieranych dofinansowaniem ze środków Unii Europejskiej, istnieje szansa zrealizowania wielu nowych obiektów. I tu pojawia się problem  właściwego zaprojektowania i wykonawstwa. Obiekty sportowe to niejednokrotnie jedyne budowy w gminie czy powiecie. Realizują je często firmy, które nigdy przedtem tego nie robiły, a projekty opracowują nieprzygotowani projektanci. Najczęstszy efekt – powstawanie budowlanych bubli. Sprzyja temu zarówno ustawa o zamówieniach publicznych, dopuszczająca cenę jako jedyne kryterium wyboru oferty, jak i brak doświadczonych kadr odpowiedzialnych za realizację inwestycji w organach samorządowych. Rezygnacja z nadzoru państwowego w imię działań „wolnego rynku” dopełnia szalę marnotrawstwa. Często zdarza się tak, że w sąsiadujących ze sobą gminach buduje się hale o zbliżonym standardzie i kubaturze, z których jedna jest dwa razy droższa od drugiej.

 

 

Podłoga – przedmiot szczególnej troski

Wśród najważniejszych elementów obiektów sportowych szczególną uwagę należy zwrócić na dobór podłogi sportowej. Należy przy tym uwzględnić wszystkie przypadki użytkowania. W halach sportowych uniwersalnych należy wybrać podłogę z powłoką wierzchnią o odpowiednio większej odporności na obciążenia punktowe (krzesła, stoły, podesty itp.).

Podłoga sportowa musi być zaprojektowana i wykonana w ten sposób, by nie zagrażała higienie i zdrowiu użytkowników, w szczególności poprzez uwalnianie się szkodliwych substancji.

Nie można tu zapominać o powłoce wierzchniej oraz oznakowaniu pola gier. Powłoka wierzchnia musi być matowa. Kolor powłoki wierzchniej nie powinien wpływać na trudność w rozpoznawaniu oznakowania pola gier. Rozładowania elektrostatyczne nie mogą objawiać się w nieprzyjemny sposób. Wykładziny podłogowe muszą odpowiadać normom dla wykładzin. Przy linoleum powinna być stosowana grubość nie mniej niż 3,2 mm.

Brak kompetencji i zrozumienia istoty sportu wśród inwestorów i wykonawców powoduje, że najważniejszy w hali element – podłoga, na której się gra (ściany i dach służą do zabezpieczenia przed zimnem, śniegiem i deszczem) – realizowana jest na końcu i zwykle brak na nią środków. Inwestorzy szukają tu już najtańszych, czyli najgorszych, rozwiązań. Niektórzy wyodrębniają podłogę i wyposażenie z generalnego wykonawstwa – i organizują odrębne przetargi. To najgorszy scenariusz – cena w realizacji podłogi sportowej to rzecz drugorzędna.

Zdarza się, że – dla obniżenia ceny produktu – polscy dealerzy renomowanych firm zachodnich wykorzystują do konstrukcji materiały krajowe, lecz posługują się dokumentami zagranicznymi, które sporządzone są dla oryginalnych systemów. „Podróbki” te wykorzystywane są w nieuczciwej konkurencji. Nadużywa się zbyt często rekomendacji międzynarodowych federacji sportowych jako wymogu w specyfikacji przetargowej. Jest to wymóg w zasadzie bez znaczenia, gdyż certyfikaty rekomendacyjne dostają ci producenci, którzy płacą najwięcej w danej chwili – a co dwa-trzy lata to się zmienia. Tymczasem, w praktyce homologacje na podłogi i wyposażenie (np. kosze, sprzęt do siatkówki) sprawdza się rzadko i wyłącznie w obiektach dopuszczonych do organizacji mistrzostw Europy, świata czy olimpiady. Dlatego też nie należy wyodrębniać zadania instalacji podłogi sportowej z budowy obiektu lub remontu hali (sali) połączonej z wymianą  podłogi i, wspólnie z generalnym wykonawcą robót, wybrać najlepsze rozwiązanie drogą przeglądu ofert. Niezbędny jest także nadzór w trakcie montażu podłogi, aby uniknąć w przyszłości przykrych niespodzianek.

Inne istotne elementy, na które należałoby zwrócić uwagę to: wentylacja i ogrzewanie w zamkniętych obiektach sportowych oraz oświetlenie i bezpieczne drogi ewakuacji w obiektach każdego typu.

 

 

Uwagi końcowe

Każdy gospodarz miasta czy gminy chciałby wybudować piękny i funkcjonalny obiekt sportowy. Wybudować to jedno, ale utrzymać i właściwie eksploatować, to drugie. Niejednokrotnie, po przecięciu wstęgi i początkowym zachwycie następuje powrót do rzeczywistości i wynikających z niej problemów.

Poważnym – i zbyt często powtarzającym się – mankamentem jest niewłaściwe użytkowanie hal i krytych pływalni. „Oszczędnościowe” wyłączanie wentylacji i ogrzewania powoduje zawilgocenie ścian, gnicie i wypaczanie się podłogi oraz przyspieszone zużywanie się sprzętu sportowego. Niechęć stosowania właściwych środków konserwujących pogłębia ten stan.

Doświadczenia z kilku ostatnich lat pozwalają stwierdzić, że nastąpiła jednak wyraźna poprawa w projektowaniu i wykonawstwie obiektów sportowych. Wprowadzane są nowe rozwiązania i technologie. Należy jednak poszukiwać rozwiązań prostych, funkcjonalnych i tanich, unikając jednak nieodpowiednich materiałów zastępczych i nieuzasadnionych oszczędności.

Trzeba pamiętać, że w nowym rozdaniu środków unijnych – perspektywie na lata 2014-20 – również znajdują się środki na rozwój sportu. Można też sięgać po środki na budowę i modernizację obiektów sportowych i rekreacyjnych z Regionalnych Programów Operacyjnych. Przed samorządami, projektantami wykonawcami pojawiają się więc wielkie szanse – życzę wszystkim, by z nich skorzystali, zachęcając też do prowadzenia dyskusji w sprawie tego, jak środki te są wykorzystywane.